Polski / Polski  English / Angielski  Русский / Rosyjski
E-mail:
Hasło:
» Załóż konto
» Zaloguj podpisem elektronicznym

Jadowniki



       Jadowniki – wieś sołecka w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Brzesko, licząca prawie 1 500 gospodarstw i 5 014 mieszkańców (14% ludności gminy). Gęstość zaludnienia wynosi 259,12 os./km². Zajmuje powierzchnię 19,35 km², co stanowi ok. 11,5% powierzchni gminy. W niektórych źródłach nazwa wsi wystepuje w formie Jadowniki Podgórne (np. w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z 1888), która to ma je odróżniać od Jadownik Mokrych leżących na Powiślu Dąbrowskim.
 

Położenie
 
      Położona jest na ziemi krakowskiej należącej do historycznej Małopolski. Wieś dzieli droga krajowa nr 4 w relacji wschód-zachód. Znajduje się na granicy Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej w odległości ok. 55 km na wschód od Krakowa i 27 km na zachód od Tarnowa. Przez wieś przepływają rzeki Uszwica i będąca jej dopływem Grodna wypływająca zza Bocheńca, która do najdawniejszych czasów stanowiła głowną oś wsi i przy której powstawały jadownickie drogi. Miejscowość graniczy od północy ze Szczepanowem i Sterkowcem, od wschodu z Maszkienicami i Jastwią, z którą granicę stanowi Jastwianka, od południowego wschodu z Porąbką Uszewską, od południowego zachodu z Okocimiem i od zachodu z Brzeskiem. Północny kraniec Jadownik wyznacza linia kolejowa nr 91 Kraków Główny – Medyka biegnąca przez Las Szczepanowski. Układ urbanistyczny to typowa ulicówka o układzie południkowym z zachowaną dużą ilością chałup, a nawet kompletnych zagród w typie krakowskiego drewnianego budownictwa wiejskiego.
 
Rzeźba terenu
 
    Część wsi na północ od drogi krajowej nr 4 to typowa równina będąca częścią Wysoczyzny Szczepanowskiej – mezoregionu Podgórza Bocheńskiego – charakteryzującej się niewielkim zróżnicowaniem rzeźby. Spadki terenu są niewielkie (lokalnie do 12%) przez co utrudniony jest odpływ wód podziemnych i powierzchniowych. Występują tu liczne podmokłości. W szerokich, płaskich obniżeniach występują, porośnięte często lasem wydmy. Południowa część miejscowości stanowi część Pogórza Wiśnickiego, które dzieli się na dwie równoleżnikowe strefy, co wynika z budowy geologicznej. Północna – nazywana Przedgórzem Brzeskim – ma lekko pofałdowaną powierzchnię, pochyloną w kierunku północnym, gdzie przeważają spadki dochodzące do 12%. W obrębie krawędzi dolin przecinających powierzchnię Przedgórza, spadki wynoszą do 20 i więcej procent. Wysokości bezwzględne wynoszą od około 225 do 290 m n.p.m. Rzeźba Przedgórza Brzeskiego ukształtowane jest w pofałdowanych utworach czwartorzędowych, najpodatniejszych na denudacje[3]. Strefa południowa Pogórza Wiśnickiego nosi cechy typowe dla obszarów podgórskich. Charakteryzują je położone równoleżnikowo, spłaszczone grzbiety i garby rozdzielone gęstą siecią dolin, rzek i potoków. Doliny główne są dość szerokie i płaskodenne, boczne – wciosowe i nieckowate. Spadki są wyższe, wynoszą od 12-20%. Rzeźba wyższej części Pogórza uformowana jest we fliszu karpackim, mającej największą odporność. Na Pogórzu częstym zjawiskiem są ruchy masowe. Przejawiają się licznymi osuwiskami. Przeważnie są uwarunkowane lokalnymi warunkami hydrologicznymi. W mniejszym stopniu warunkuje je morfologia. W tej właśnie części znajduje się Bocheniec (394 m n.p.m.) – najwyższe wzniesienie w okolicy z rozległą panoramą, miejsce gdzie przed wiekami znajdował się gród obronny (VIII w.) o czym świadczą potrójne wały, a obecnie znajduje się XVII-wieczny kościół. Innymi wzniesieniami są: Paluch (214,7 m n.p.m.), Żabia Góra (242 m n.p.m.) i Ostra Góra (241 m n.p.m.). Odrębną jednostkę morfologiczną stanowi dolina rzeki Uszwicy. W obszarze Pogórza jej szerokość waha się w granicach 150-500 m. Po zmianie kierunku, kiedy rzeka płynie wzdłuż progu Pogórza i dalej w Kotlinie Sandomierskiej, szerokość doliny zwiększa się do 1000-1500 m. Jest to dolina płaska. W jej dnie wykształciły się dwie terasy: zalewowa w strefie przykorytowej rzeki i nadzalewowa o wysokości 5-8 m ponad poziom wody. Uszwicę charakteryzuje intensywna działalność erozyjna – wgłębna i boczna, czego skutkiem jest znaczna głębokość koryta i liczne meandry. Dolina Uszwicy ma łagodną rzeźbę i należy do Kotliny Sandomierskiej. Próg przedgórski oddzielający Kotlinę od Przedgórza jest dość stromy (6-10 stopni) i wysoki (30-40 m). Czoło progu przedgórskiego rozcinają poprzeczne doliny oraz osuwiska i złaziska, zwłaszcza przy krawędziach. Prawobrzeżne dopływy Uszwicy wcinają się nawet do 50 m. Większość z nich to niecki lub parowy o dnach gliniastych. Potoki spływający są wciosami. Grzbiety Przedgórza są wąskie, w kształcie ostróg i wznoszą się na 50-70 m ponad dolinę Uszwicy. Próg pogórski wyższy (do 100 m) i bardziej stromy (10-15 stopni). Aktywne są procesy osuwiskowo-złaziskowe. Przecinają go Uszwica i Grodna. Deniwelacje terenu dochodzą do 150 m. Największe stromości do (20 stopni) znajdują się w górnych częściach dolin. Sieć większych dolin dopasowała się do podłużnych wychodni mniej odpornego podłoża. Boczne dopływy Uszwicy są równoległe do grzbietów i mają strome zbocza, lecz niewielkie spadki podłużne. Są nieckowate o dnach usłanych aluwiami. Dna dolin wypełnione są namułami gliniastymi o niewielkiej rozpuszczalności.
 
Nazwa
 
      Nazwa „Jadowniki” nie została ostatecznie wyjaśniona. Jedni uważają, że wywodzi się ona od obowiązku mieszkańców wsi książęcej, potem królewskiej, produkowania zatrutych jadem strzał. Ludzie tacy nazywani byli Jadownikami. Inni zaś przypisują tę nazwę z jadowitym wężom znajdującym się w lasach wokół Bocheńca, a jeszcze inni sądzą, że osada zawdzięcza swą nazwę rycerzowi – rabusiowi Jadownikowi i zbójcom napadającym na karawany kupieckie zmierzające na Węgry i przez nie przezwana „gniazdem jadowitych”. Pierwsze nazwy wsi znajdują się już w starych dokumentach łacińskich z XII w., gdzie widnieją jako: Jadowniky, Jadłownik, ale już w 1331 de Jadownicz, a w 1357 – Jadowniky.
 
Herb
 
Powstał on gdy Jadowniki zostały starostwem niegrodowym i były miejscem sądów starościńskich i wiejskich. Przedstawia na czerwonym tle rycerza w zbroi, ze spiczastym hełmem na głowie, trzymającego w prawej ręce miecz, a w lewej wagę. Symbolizuje on prawo sądzenia i karania. Wokół niego znajduje się napis w języku łacińskim: SIGILLUM VILLAE SUAE REGIAE MAIESTATIS JADOWNIKI co znaczy „Pieczęć Wsi Jego Królewskiej Mości Jadowniki”. Najstarsza pieczęć jaka się zachowała pochodzi sprzed 1772 i została odciśnięta na dokumencie z 1850.
 

Historia
 

Początki osadnictwa stałego w Jadownikach miały miejsce w okresie ukształtowania się państwa Wiślan (VIII - IXw.). Początek osadzie dało grodzisko wybudowane na szczycie góry Bocheniec. Początkowo Jadowniki były niewielką osadą, ale ważną gospodarczo oraz z uwagi na położenie ważnym punktem obronnym. Pierwsze nazwy wsi w starych dokumentach łacińskich z XII w. widnieją: Jadowniky, Jadłownik, ale już w 1331 r. de Jadownicz, a w 1357 r. - Jadowniky.
 
Parafia istniała już w 1331 r.. Przywilej lokacyjny na prawie niemieckim (magdeburskim) Jadowniki otrzymały w 1357. od króla Kazimierza Wielkiego. W XIV w. w Jadownikach był już kościół, młyn, karczma, w 1394 r. wybudowany został nowy niewielki dwór. W XV w. Jadowniki były już gminą. Od końca XIV w. życie mieszkańców toczyło się wokół dworu, kościoła i karczmy. W średniowiecznej historii Jadownik ogromne znaczenie odgrywał Kościół. Niemal zawsze kaplica, lub niewielki kościółek były budynkami przydworskimi. W latach 1249 - 1272 wieś Jadowniki była już parafią. Wiadomo jest, że na Bocheńcu już w XV w. była kaplica. W 1596 r. został oddany wiernym barokowy kościółek, który do dziś cieszy się szczególną atencją wiernych, pielgrzymujących do "Sanktuarium" św. Anny.



Źródło: Wikipedia.org



Opracował:Grzegorz Dereń
przewodnik beskidzki
tel. 510068379




 
Brak komentarzy
Produkcja i Hosting ZETO-RZESZÓW