Gorlice

      Gorlice – miasto na prawach gminy w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim (siedziba powiatu od 1865), a także siedziba gminy wiejskiej Gorlice.
 Przed 1945 Gorlice należały do województwa krakowskiego, po zakończeniu II wojny światowej weszły w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego. Gorlice leżą na północnej granicy Beskidu Niskiego, przyległą zachodnią część Beskidu Niskiego powszechnie nazywa się Beskidem Gorlickim. Najwyższy szczyt Gorlic stanowi góra o nazwie Musiałówka.
 
Według danych z 30 czerwca 2012  miasto zamieszkiwało 28 628 mieszkańców.


Historia
 
     Data powstania miasta jest niepewna. Kromer podaje rok 1355. Prawdopodobnie miasto początkowo osadzone na prawie polskim, od 1417 roku na prawie niemieckim. Wg kronik Marcina Kromera roku 1354 Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlic u zbiegu rzek: Ropy i Sękówki. Zgodnie z zapiskami zawartymi w tych kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach. W drugiej połowie XVI wieku dziedzicami Gorlic została rodzina Pieniążków herbu Odrowąż. W 1625 roku połowę miasta wykupiła rodzina Rylskich będących w czasie "potopu" po stronie najeźdźcy, natomiast Pieniążkowie byli stronnikami króla Jana Kazimierza. Pod władaniem Pieniążków i Rylskich Gorlice były jednym z ważnych ośrodków kalwinizmu w Polsce . Miasto Gorlice szybko stało się ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym.
 
W XIX wieku region gorlicki stał się kolebką przemysłu naftowego. W latach 1853-1858 swoją pracownię miał tutaj Ignacy Łukasiewicz, farmaceuta, konstruktor lampy naftowej, ojciec przemysłu naftowego.
 
W 1895 roku założyciele spółki "Bergheim i Mac Garvey", Kanadyjczyk William Henry Mac Garvey i austriacki bankier Johan Bergheim uzyskali koncesję na założenie Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego z siedzibą w Gliniku Mariampolskim, a ich zakład zaczął funkcjonować jako samodzielna Fabryka Maszyn i Narzędzi Wiertniczych w Gliniku Mariampolskim .
 
W 1865 Gorlice stały się miastem powiatowym. Od tego czasu wyraźnie widoczny staje się proces rozwoju miasta, przejawiający się m.in założeniem Parku Miejskiego (otwarcie w 1900 r.), powstaniem szpitala i pierwszych szkół średnich (Seminarium Nauczycielskie dla dziewczyn - 1904r., Gimnazjum - 1906r.).
 
I wojna światowa
 
    Rozwój miasta przerwała pierwsza wojna światowa. Pod Gorlicami, po wielkiej bitwie 2 maja 1915 r., został przerwany front rosyjski. Gen. Tadeusz Rozwadowski jako dowódca 12 Brygady Artylerii w 12 "Krakowskiej" Dywizji Piechoty odegrał jedną z kluczowych ról w tej majowej bitwie. Za główne źródło sukcesu 12 DP w pierwszym dniu bitwy, uznano współdziałanie artylerii z piechotą. Dokonany przez artylerię 12 DP wyłom w linii obronnej wroga zaczął się rozszerzać, co umożliwiło zdobycie Gorlic. Rozwadowski zastosował nowy sposób użycia artylerii i należy do twórców i prekursorów tzw. Ruchomej zasłony ogniowej, polegającej na tym, że ogień artyleryjski postępował tuż przed atakującą piechotą. Metoda ta bardzo szybko weszła na trwałe do niemieckiego regulaminu walki jako tzw. Feuerwalze, a do francuskiego jako barrage roulant i zastąpiła stosowane wcześniej wielogodzinne ostrzeliwanie pozycji wroga, po których następował pochłaniający liczne ofiary szturm wojsk. 17 maja pod Jarosławiem Rozwadowski takim samym systemem, jaki zastosował pod Gorlicami, czyli ogniem artylerii, powstrzymał kontrnatarcie Rosjan. Wprawiło to w zachwyt cesarza niemieckiego Wilhelma II.
 
Jednak na skutek samej bitwy, a także trwających 126 dni poprzedzających ją walk pozycyjnych zniszczeniu uległa większość zabudowy Gorlic.
 
II wojna światowa
 
         7 września 1939 r. na obszar powiatu gorlickiego wkraczają wojska niemieckie. Burmistrzem Gorlic zostaje w tym czasie Andrzej Kwaskowski, aktywny członek ruchu oporu. Ludność Gorlic dotknięta została różnymi formami represji ze strony okupanta. Już 21 sierpnia 1940 r. zorganizowana została pierwsza uliczna łapanka w której zostało aresztowanych 60 mieszkańców miasta, wywiezionych następnie do obozu koncetracyjnego w Oświęcimiu. W 1942 r. zatrzymano, a następnie wywieziono do III Rzeszy uczniów byłego gimnazjum. Tragiczny był los gorlickich Żydów. Byli oni wywożeni do obozów koncentracyjnych drogą kolejową. W październiku 1941 r. zostało utworzone getto, które zlikwidowane ostatecznie zostało w sierpniu 1942. Jednocześnie nie zabrakło wsród ludzi woli samozorganizowania się w zbrojny opór przeciwko hitlerowskiemu okupantowi. W 1939 r. powstaje obwód Gorlice Związku Walki Zbrojnej, natomiast w 1942 r. powstaje Sztab Obwodu AK Gorlice. Równocześnie odbywają się tajne komplety. 19 stycznia 1945 r., dokładnie o godzinie 16:30, Gorlice zostały zajęte przez wojska radzieckie[6]. W bezpośrednich walkach o miasto zginęło 60 czerwonoarmistów. Na terenie działały Bataliony Chłopskie oraz Armia Krajowa.
 
Walki z UPA
 
Według UPA terenami należnymi Ukrainie były ziemie leżące na wschód i południe od linii Włodawa - Chełm - Zamość - Przeworsk - Brzozów - Krosno - Gorlice. Część tych terenów, które znalazły się za linią Curzona nazywano "Zakierzońskim Krajem". Na obszarze tym Ukraińcy stworzyli własną nielegalną administrację podziemną.
 
Na terenie powiatu gorlickiego w 1945 roku UPA dysponowała trzema kompaniami (sotniami)
 Sotnia "Lisa" – 180 strzelców (striłciw)
 Sotnia "Brodycza" (Romana Horobelskiego) – 100 strzelców
 Sotnia "Smyrnego" (Michała Fedaka) – 150 strzelców
 
W znacznej części strzelcy Ci pochodzili z SS-Galizien. Do działań UPA oprócz tego moblilizowano (często przymusowo) miejscową ludność łemkowską osiągając liczbę sięgającą 1000 osób. Wobec trudności jakie napotykały takie akcje mobilizacyjne siły ukraińskie skierowały w 1946 roku na te tereny sotnię "Horisława" (Modesta Rypeckiego), która terroryzowała ludność łemkowską poddając karom osoby sprzyjające Polakom (od chłosty aż do śmierci włącznie). Sotnia ta wyruszyła też dalej na Sądecczyznę. W nocy z 27 na 28 czerwca 1946 roku napadła na posterunek MO i Urząd Gminy w Łabowej, paląc większość zabudowań wsi i mordując mieszkańców. Pościg wojskowy zmusił sotnię do odwrotu na ziemie gorlickie gdzie 6 lipca zaatakowali i zlikwidowali posterunek MO i obrabowali spółdzielnię.
 
Sotnia "Brodycza" w czasie swej działalności na terenie powiatu gorlickiego dokonała:
 napad na lokal Komisji Wyborczej w Śnietnicy
 trzykrotny napad na wieś Regetów Wyżny
 napad na lokal Komisji Wyborczej w Uściu Ruskim
 spalenie wsi Czarne
 podpalenia w Zdyni i Smerekowcu
 napad na wieś Gładyszów
 napad i podpalenie we wsi Klimkówka.
 
W wyniku zaciętych walk a także przeprowadzenia akcji Wisła, która odcięła UPA od zaplecza w postaci ludności łemkowskiej, sotnie Brodycza i Smyrnego zostały rozbite a ich resztki przedostały się do Czechosłowacji. Sotnia "Lisa" wycofała się na wschód.
 
Toponimika nazwy
 
Etymologia nazwy miasta jest niejasna. Próby jej ustalenia podjął Józef Barut w swym opracowaniu monograficznym na temat Gorlic. Najstarsza nazwa odnotowana przez Długosza brzmi "Gardlicza". Marcin Kromer w swej kronice nazywa miasto "Gorlicza" i łączy jej powstanie z osadnikami ze Zgorzelca. Wg Baruta w zachowanych w Archiwum Miejskim w Gorlicach wyciągach z ksiąg ziemskich i grodzkich bieckich, sądeckich i czchowskich od 1401 roku nazwa Gorlicza przeważa liczebnie nad Gorlice. Większość późniejszych źródeł powiela wersję Marcina Kromera ale pojawiają się też opinie, że choć do miasta przybyli osadnicy ze Zgorzelca to nazwa jest jednak lokalna a nie patronimiczna. Powołując się na teksty Wacława Potockiego Barut sugeruje, że pierwotnie nazwa była rodzaju żeńskiego podobną do okolicznych (Ropica, Moszczenica, Nowica, Banica, Osobnica). W nazewnictwie rusińsko-łemkowskim nazwa Gorlic to Horłycia czyli gardło.
 
Etnografia okolic Gorlic
 
Doliny Ropy i Sękówki były częścią szlaków handlowych o czym świadczyć mogą znaleziska archeologiczne. Jedną z najwcześniejszych osad tych terenów jest Stróżówka pochodząca z czasów Bolesława Chrobrego. Przypuszcza się, że mogła ona powstać w ramach umacniania granicy z Czechami.
 
Według Marcina Kromera w roku 1354 Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta Gorlice u zbiegu rzek: Ropy i Sękówki. Zgodnie z zapiskami zawartymi w kronikach pierwsi osadnicy przybyli z miasta Görlitz na Łużycach.
 
W roku 1816 Tomasz Święcki, a następnie Adam Naruszewicz (wyd. z 1836) napiszą, że "całe Podgórze Ruskie i Małopolskie, tudzież inne miejsca pograniczne, różnych teraz rzemieślników pełne, są to osady pierwiastkowe tego dobroczynnego króla (Kazimierza Wielkiego). Język tych ludzi nieco przygrubszy, a jakieś ze Szląskiem, Morawskiem, Czeskim i Pruskim podobieństwem mający, dowodem jest pierwszej ich ojczyzny. Stąd też poszły owe zniemczone od nowych osadników, lub na nowo nadane miastom Polskim i Ruskim, Lambergi, Frawensztadu, Łańcuta, Pilsna, Gorlicy, i tym podobne nazwiska"[11].
 
W roku 1869 okolice Gorlic opisał m.in. Wincenty Pol: "Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu".
 
 
Ciekawostki
 
Pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa
Z wieży gorlickiego ratusza codziennie w południe odgrywany jest hejnał "Beskidzkie Echo".
 
Wychodnie skałek piaskowcowych w centrum miasta,w parku miejskim oraz skałki znajdujące się poniżej cmentarza wojskowego Gorlice-Sokół (nr 88) z okresu I wojny światowej.
 
Gorlice są jednym z głównych punktów na trasie Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego, powstałego dla upamiętnienia faktu, że ten region stał się kolebką światowego przemysłu naftowego.
 
4 czerwca 2010 Gorlice i okolice dotknęła katastrofalna powódź. Woda która pojawiła się w nocy po opadach spowodowała wylanie Stróżowianki, Ropy i Sękówki. W wyniku powodzi zalany został park miejski, targ, Zawodzie, Zagórzany, Biecz. Najgorzej było na Zawodziu a także w okolicach parku miejskiego ulicy Konopnickiej i Tuwima.
 
 
Szlaki turystyczne

 Szlak zielony: Gorlice – Ożenna – od stacji PKP w Gorlicach przez: Wapienne, Magurę Wątkowską, Nowy Żmigród
 Szlak niebieski: Bartne – Szalowa
 – od stacji PKP w Gorlicach przez: Łysą Górę do Szalowej – od stacji PKP w Gorlicach przez: Magurę Małastowską do Bartnego Szlak żółty: Gorlice stacja PKP – Bartnia Góra (góra) – Bielanka – Miejska Góra – Ropa – Wawrzka – Florynka – Jamnica
 od ul. Korczaka – cmentarz nr 91 – Stróżówka (szlak cmentarny poprowadzony tak jak szlak niebieski)
 

Nad miastem góruje cmentarz nr 91 na Górze Cmentarnej, a w okolicach Gorlic znajduje się wiele rozrzuconych po lasach i wzgórzach cmentarzy wojskowych z okresu I wojny światowej. Niektóre to prawdziwe arcydzieła architektury cmentarnej.
 
Cmentarze z I wojny w ramach "gniazda Gorlice"

 nr 87 (Cmentarz Na Pocieszce) – ul. Łokietka ( żółty szlak turystyczny do Bielanki)
 nr 88 – Gorlice-Sokół - ( zielony szlak turystyczny do Wapiennego)
 nr 89 – ul. Kopernika (nieistniejący, szczątki żołnierzy przeniesiono, w latach 1961-62, na cmentarz na Górze Cmentarnej).
 nr 90 – na zachodnim stoku Góry Cmentarnej (nieistniejący), znajdujący się na terenie cmentarza żydowskiego.
 nr 91 – na szczycie Góry Cmentarnej
 nr 98 – Gorlice-Glinik.
 
Muzea
 

Dwór Karwacjanów Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów - oddział Galeria Sztuki "Dwór Karwacjanów" – ul. Wróblewskiego 10;
 Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza – ul. Wąska 7/9;
 Muzeum Gorlickiego Kopalnictwa Naftowego – kopalnia "Magdalena", ul. Krakowska
 
Pomniki

 Wojciecha Biechońskiego w Parku Miejskim
 Bohaterów Ziemi Gorlickiej przy ul. Hallera
 Dersława I Karwacjana przy ul. Wróblewskiego
 Janusza Korczaka przy ul. Korczaka (odsłonięty 13.10.2008 r.)
 Ignacego Łukasiewicza przy ul. Kościuszki
 Ignacego Łukasiewicza przy ul. Wyszyńskiego
 Krzyż Powstańców na cmentarzu parafialnym
 Kazimierza Pułaskiego w Parku Miejskim
 Juliusza Słowackiego w Parku Miejskim
 Tereski - studnia na Placu Dworzysko (w roku 2011 przeniesiony z Rynku)
 Pomnik Tysiąclecia przy ul. Legionów
 
Imię nosiły lub noszą statki:
 Gorlice – drobnicowiec

 
Osoby związane z Gorlicami

 biskup gorlicki Paisjusz (Piotr Martyniuk) - biskup prawosławny
 Dariusz Bohatkiewicz - polski dziennikarz telewizyjny
 Ewa Wachowicz - Miss Polonia 1992
 Mirosław Czyżykiewicz - polski pieśniarz, poeta
 Tadeusz Krok - polski poeta i pieśniarz (występy z Marcinem Dańcem)
 Ignacy Łukasiewicz - wynalazca pierwszej w świecie ulicznej lampy naftowej
 Maksymilian Komurkiewicz - legenda gorlickiej i rzeszowskiej piłki nożnej
 Tomasz Kozłowski - były siatkarz, obecnie menedżer drużyny ASSECO Resovia Rzeszów[21]
 Michał Kozłowski - siatkarz, zawodnik drużyny Effector Kielce
 hr. Aleksander Skrzyński - polski polityk, minister spraw zagranicznych oraz premier w II RP. Wybitny gorliczanin
 Mouhamadou Traoré - piłkarz, zawodnik drużyny Pogoń Szczecin
 Diemé Yahiya - piłkarz, zawodnik drużyny Polonia Warszawa
 Paweł Śliwa - polski prawnik, adwokat i samorządowiec, od 2011 członek Trybunału Stanu
 Jan Rybicki - lekarz, wieloletni dyrektor Szpitala Powszechnego w Gorlicach, podczas okupacji hitlerowskiej z narażeniem własnego życia operował wielu członków ruchu oporu, zięć Włodzimierza Tetmajera, teść Mariana Górskiego (lekarza)
 


Źródło: Wikipedia.org