Dynów

Dynów (dawniej Denow) – gmina miejska w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, nad Sanem, Pogórze Dynowskie. Przed 1945 rokiem Dynów należał do województwa lwowskiego, po zakończeniu II wojny światowej miasto weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975-1998  miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego. Według danych z 30 czerwca 2004, miasto miało 6030 mieszkańców.

Szerokość geograficzna 4948\'53.5''N

Długość geograficzna 2213\'55.9''E

Historia

• w okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego dobra Rzeszowskie wraz z Dynowem nadane zostały rycerzowi Janowi Pakosław de Strożyszcz. W posagu Dynów i Rzeszów i inne dobra otrzymał Kmita Sobieński poślubiając córkę Augustyna z Rzeszowa.
• główna posiadłość Piotra Kmity – wojewody sandomierskiego, a później krakowskiego.
• 1409 – Po śmierci Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego, dobra dynowskie wraz z Hyżnem odziedziczył jego syn Piotr Lunak Kmita, mąż dziedziczki części Rzeszowa Ofki(Zofii) Rzeszowskiej.
• 1410 – pobyt króla Władysława Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem, w której sławili się mieszkańcy Dynowa.
• 1424 – własność Andrzeja Wernera de Denow'
• 1429 – uzyskanie praw miejskich.
• 1436- dobra dynowskie zagarnął bezprawnie stryj małoletniej wówczas Małgorzaty z Kmitów, (ur. 1430 r.) Mikołaj Kmita- kasztelan przemyski, zapoczątkowując długoletni spór, zakończony w r. 1441 nowym podziałem dóbr, które odzyskała Małgorzata Mościcowa, znana z fundacji kościoła w Dynowie.
• 4 kwietnia 1448 – Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa – córka Piotra Lunaka Kmity i Zofii Rzeszowską- Ofki(wg spisu; właścicielka Jawornika Polskiego i wsi koło Dynowa), poślubiła w 1432 r. hr. Piotra Kunatha (podczaszego sandomierskiego), i w 1468 r.; Jana Jaksę de Zalaśna z Wielkich Mościsk, Koźmina ze Strzałkowic h. Ostoja, i s. Andrzeja kasztelana, z nią dziedziczył Rzeszów i Dynów.
• 1462 – fundacja kościoła przez Małgorzatę Wapowską de Strzałkowice, i ustanowienie urzędu parafialnego przez biskupa Mikołaja Odrowąża Błażejowskiego(ok. 1405 – 21 grudnia 1474).
• Po śmierci Małgorzaty Kmity Dynów dziedziczą jej synowie: Stanisław Dynowski a po nim Jan Dynowski (który zmarł bezpotomnie w roku 1539). Kolejnymi spadkobiercami zostali bracia stryjeczni Mikołaj i Piotr Rzeszowscy herbu Doliwa. W roku 1496 sprzedali oni dobra dynowskie Janowi Amorowi Tarnowskiemu- kasztelanowi krakowskiemu. W roku 1532 dobra dynowskie przejęli od Tarnowskich – Wapowscy
• 1540 – Dynów własnością rodu Wapowskich: Piotra Wapowskiego – stolnik sanocki i potem Katarzyny Wapowskiej, a po niej, syn Jana Stanisława Wapowskiego, a po jego śmierci w 1632 r., (gdy nagrobekw kościele wystawiła mu wdowa Magalena Wapowska z Jordanów); przejął Dynów syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Marcinowi Konstantemu Krasickiemu .
• 1604 – dotacja na wyposażenie kościoła przez Katarzynę Wapowską de Maciejowice – Maciejowska.
• 1617 – konsekracja kościoła p.w. św. Wawrzyńca przez arcybiskupa lwowskiego Andrzeja Pruchnickiego
• 1632 – Szymon Starowolski pisze, iż "Rymanów, Dynów i Lesko swoje zamki mają".
• 1644 – własność Marcin Konstanty Krasicki z rodu Krasickich
• 1657 w czerwcu – zniszczenie miasta, zamku na skarpie w północno-wschodniej części grodu, oraz spalenie kościoła parafialnego św. Wawrzyńca, przez wojska Rakoczego.
• 1663 – odbudowa kościoła ze zniszczeń wojennych i poświęcenie jego przez biskupa Stanisława Sarnowskiego. W tym latach istniał jeszcze kościół – przytułek pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i przy wyjeździe na Dubiecko kościół św. Krzyża.
• 1672 – najazd Tatarów pod dow. nureddina sołtana Safę Gereja.
• 1686 – Jerzy Krasicki Stolnik Przemyski, umierając zapisał dobra koło Dynowa żonie ks. Teofili Czartoryskiej, która następnie wyszła za Ks. Grzegorza Antoniego Ogińskiego – Wielkiego Hetmana Litewskiego.
• 1691 – ks. Grzegorz A. Ogiński wydał zarządzenie porządkowe i przywileje dla Dynowa , gdzie podkreślano, że: chcąc podnosić miasto, które od węgierskiej wojny jest spustoszone nadaje mu się przywilej.
• 19 listopada 1702 r. gen. szwedzki Magnus Stenbock wysłał z Rzeszowa na Dynów 300-osobowy oddział jazdy w celu schwytania Grzegorza Ogińskiego, stronnika króla Augusta II. Nie mogąc dostać starosty wołkowyskiego, Szwedzi spalili Dynów i złupili okoliczne dobra. G. Ogiński rządził Dynowem aż do śmierci w 1709 r., i Dynów odziedziczyła córka Pacowa z Ogińskich, a po niej jej córka Piotrowa Ożarowska z Paców.
• 1781 – Adam Poniński sprzedał Dynów w imieniu dziedziczki Felicji z Paców Ożarowskiej Stanisławowi Trzecieskiemu i dziedziczyli go: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. Trzesiescy herbu Strzemię pozostawali właścicielami do 1944 r.
• 1809- Gdy w ziemi sanockiej wybuchła wojna polsko-austriacka, na jej czele stanął gen. Ksawery Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa, oddziałom dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.
• Jakub Trzecieski (1766-1830) utworzył wśród mieszczan Dynowską Gwardię Narodową.
• ok. 1814 r. Jakub Trzecieski wzniósł w odziedziczonym Dynowie dwór o klasycyzujących formach, który zachował się do czasów II wojny światowej. Kilka lat przed wybudowaniem posiadłości, ożenił się z Franciszką Głogowską i miał z nią sześcioro dzieci o imieniach: Józef, Hieronim, Henryk, Stanisław, Katarzyna i Antonina.
• Zbigniew Trzecieski (1837-1906) – wnuk Jakuba, syn Józefa – dziedzic Dynowa był członkiem towarzystw galicyjskich, m.in.; Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie i Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego.
• 1900-1904 wybudowanie i otwarcie wąskotorowej Przeworskiej Kolei Dojazdowej (Przeworsk-Dynów)
• 1919 – pozbawienie praw miejskich
• 13 września 1939 walki obronne 11 Pułku Piechoty kroczącego z Birczy w kierunku Przemyśla i wkroczenie wojsk niemieckich.
• 18 września 1939 r.- Niemcy dokonali pierwszej masowej egzekucji na miejscowych Żydach mordując około 300-400 osób. 18 na 19 września nocą – Niemcy spalili synagogę, wraz z około 200 spędzonymi Żydami, a resztę deportowali w październiku 1939 r. na prawy brzeg Sanu, zajęty przez sowietów.
• W czasie okupacji działała tu Placówka AK Błażowa z Dynowem, na czele której stanął krypt. „Buk" – Stanisław Jakubczyk ps. "Chrobry" Podobwód Rzeszów-Południe AK.
• 28 lipca1944 – wkroczenie wojsk sowieckich.
• 5 marca 1945 – Dragan Sotirovič został przypadkowo aresztowany przez NKWD pod Dynowem, gdzie dowodząc kompanią ze Zgrupowania Warta bronił Polaków przed UPA
• 1946 – przywrócenie praw miejskich.

Znani mieszkańcy miasta

• Cwi Elimelech z Dynowa, przywódca chasydów w I Rzeczypospolitej
• Jarosław Hałan
• Ks. Grzegorz Antoni Ogiński – Wielki Hetman Litewski
• Katarzyna Wapowska- fundatorka kościołów, kasztelanowa przemyska, właścicielka Dynowa.
• Leon Cag „Nieznański”„Wilk”, 1912-1986,od V 1944 dowódca plutonu AK Dynów od IX 1944 dowódca Placówki AK Dynów, więzień polityczny PRL w 1947 r. skazany na karę śmierci.
• Leonard Chudzikiewicz, „Pająk”, „Urbański”, „Wier” (1914-1971)- d-ca łączności Placówki ZWZ AK Dynów, działacz WiN. Po wyjeździe L. Caga z Dynowa od maja 1946 był kierownikiem Koła WiN Dynów w składzie Rady WiN Brzozów. 15 marca 1948 skazany na karę śmierci, złagodzoną przez NSW w Warszawie 21 V 1948 do lat 10.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• kościół parafialny św.Wawrzyńca
• pozostałości murów miejskich z drugiej połowy XVII w.
• dworki z okresu XVIII-XIX w.
• Dwór Trzecieskich - Dwór wzniesiono w 1750 lub w 1760, a w 1784 r. Stanisław Trzecieski kupił dobra dynowskie od Piotra Ożarowskiego. Po nim właścicielami dworu byli kolejno: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. W tej rodzinie majątek pozostawał do zakończenia II wojny światowej. Na tym terenie zabytkowy dąb.
• Wielka Synagoga w Dynowie
• cmentarz żydowski
• Przeworska Kolej Dojazdowa
  
  
   

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Dyn%C3%B3w