Iwonicz-Zdrój

      Miasto w woj. podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iwonicz-Zdrój. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. krośnieńskiego. Według danych z 31 grudnia 2007 miasto miało 1900 mieszkańców. Znane uzdrowisko. Na terenie miasta znajdują się liczne źródła lecznicze, jodobromowe i siarczkowe, używane do kąpieli i inhalacji.

Szerokość geograficzna 4933\'44.1''N

Długość geograficzna 2147\'19.6''E

Archeologia

Ślady działalności człowieka na tych terenach sięgają okresu paleolitu i neolitu. Dowodem tego są liczne znaleziska i wykopaliska. Silne były tu także wpływy rzymskie. W VIII wieku ziemie te zamieszkiwało plemię Lędzian.

Historia

Iwonicz to jedno z najstarszych w Polsce uzdrowisk. Z 1413 r. pochodzi wzmianka o istnieniu w miejscowości wód mineralnych. W 1464 zbudowano we wsi modrzewiowy kościół parafialny. W wieku renesansu, gdy rozwijały się nauki przyrodnicze, wzrosło zainteresowanie leczniczymi właściwościami wód mineralnych i uzdrowiskiem. W 1515 r. miejscowość ta należała do dóbr Tyrawa, nadanych później Tarłom.

Iwonicz jako uzdrowisko wzmiankowane jest w 1578 w książce Cieplice przez Wojciecha Oczkę, nadwornego lekarza Stefana Batorego. W tych czasach należało ono do Bobolów. Lekarz z Przemyśla Jan Sechkini w 1630 r. opisał walory wód iwonickich wraz z podaniem wskazań lekarskich. Źródła kąpielowe wspomniane były jeszcze w 1633 r. przez biskupa przemyskiego Firleja. W 1589 r. Iwonicz przeszedł do dóbr Rymanowskich przydzielonych na własność rodzinie Sienieńskich przejętych ideami reformacji i wspierających kalwinizm, a później arianizm. Zbigniew Sienieński (ur. ok. 1520) w 1599 zbudował w Iwoniczu zbór ariański. Przez Iwonicz przechodziły podczas wypraw wojennych wojska węgierskie (1474), tatarskie (1624), szwedzkie (1655-1656), siedmiogrodzkie (1657). W okresie rozbiorów Polski (1769-72), na tych terenach toczyły się krwawe walki; między wojskami carycy Katarzyny a Konfederatami Barskimi wspieranymi przez miejscowych i właścicieli Uzdrowiska Ossolińskich. W 1721 r. pionier polskiej literatury przyrodniczej ks. jezuita Gabriel Rączyński (1664-1737); opisał poszukiwania, wydobycie a nawet przetwarzanie ropy w Iwoniczu. W Visitatio Szembekiana z 1722 r. czytamy o uzdrowicielskiej sile wód iwonickich: Ta woda (w Iwoniczu) ma wielką siłę leczniczą, wzmacnia żołądek i wraca apetyt.

Po pierwszym rozbiorze w 1772 r., Iwonicz znalazł się w państwie Habsburgów. W 1793 r. został odsprzedany przez ówczesną właścicielkę, Annę Teresę z Ossolińskich Potocką, jednemu z dowódców konfederacji barskiej, Michałowi Ostaszewskiemu, który zainicjował budowę pierwszych instalacji uzdrowiskowych i kąpielowych (1793 r.), ale z powodu podeszłego wieku, odsprzedał Iwonicz rodzinie Załuskich. W 1799 r. właścicielem został Teofil hr. Załuski (1760-1831), a w 1825 jego syn Karol hr. Załuski (1794-1845), ożeniony z Amelią z ks. Ogińskich. Wkrótce rozpoczyna się zainteresowanie i budowa pierwszych obiektów zakładu kąpielowego oraz budowa pierwszych łazienek. Właściwie założone zostały one dopiero w 1837 r. przez tę rodzinę, a zwłaszcza przez uważanego za twórcę uzdrowiska Iwonicza Zdroju Karola hr. Załuskiego, powstańca listopadowego. Po Karolu hr. Załuskim dostał Iwonicz jego syn Michał Załuski (1827-1893). Do Załuskich należał Iwonicz aż do 1945, kiedy to NKWD aresztowało czterech członków tej rodziny.

Władysław Bełza związany był z uzdrowiskiem w Iwoniczu-Zdroju, gdzie organizował w l. 1874-90 życie kulturalne i towarzyskie. Tu również propagował i informował o pracach Towarzystwa wygłaszając odczyty. Dla regionu krośnieńskiego zasłużył się napisaniem pierwszego przewodnika krajoznawczo-turystycznego pt. "Iwonicz i jego okolice", wydanego w 1885 r. nakładem Zarządu Zdrojowego. W Iwoniczu-Zdroju, na Kawalcach znajduje się jego pomnik ufundowany przez wdzięcznych kuracjuszy i mieszkańców. W centrum miasta są drewniane wille i pensjonaty z XIX wieku, które wzorowano na modnym w tym czasie budownictwie uzdrowiskowym Szwajcarii. W 1914 w Iwoniczu przebywał Józef Piłsudski, który inspirował do tworzenia Drużyn Strzeleckich. Oprócz tych drużyn działał tu Związek Hallerczyków i wiele innych organizacji patriotycznych.

W pierwszych dniach II wojny światowej Iwonicka Drużyna Strzelecka pod komendą dr. Józefa Aleksiewicza wyruszyła w kierunku Lwowa. Dołączyły do niej inne drużyny i ochotnicy z różnych mijanych miejscowości oraz doszło do kilku potyczek z Niemcami. W Bezmiechowej w potyczce zginęło 2 strzelców, a pod Gródkiem Jagiellońskim, zabity został młody iwonicki narciarz wyczynowy – Stanisław Kielar. Wobec przeważającej siły wroga dr Aleksiewicz podjął decyzję o rozwiązaniu oddziału. 10 września 1939 r. wkroczyli tu Niemcy i ulokowali duże oddziały Wehrmachtu z 231 i z 239 Dywizji Piechoty i oddziały żandarmerii wojskowej i posterunek Werkschutzu. Działała tu Placówka AK – Irys, Irena.

26 lipca 1944 AK OP-15 złożona z 38 okolicznych mieszkańców, w ramach akcji Burza, pod dowództwem Franciszka Kochana "Obłońskiego", bez strat wyzwoliła Iwonicz-Zdrój i jako Rzeczpospolitą Iwonicką utrzymało aż do wejścia zdziesiątkowanych w operacji dukielsko-preszowskiej wojsk radzieckich, w dniu 20 września 1944. Siedziba Rządu Rzeczypospolitej Iwonickiej z dr. Józefem Aleksiewiczem na czele, mieściła się w budynku Białego Orła. Po wkroczeniu wojsk radzieckich rozpoczęły się aresztowania dokonywane przez NKWD i UB. Aresztowano: mjr. dr. Józefa Aleksiewicza, rodzinę Załuskich i kilku innych, a Zbigniewa Bartosza wywieziono do łagrów, gdzie zmarł na tyfus. Na bohaterskim obrońcy Iwonicza – dow. Placówki AK Irys Jerzym Nowaku Piku wykonano w PRL-u, wyrok śmierci.

W budynku Sanatorium Santo, gdzie mieścił się w 1944 r. konspiracyjny szpital w 1983 r. odsłonięto pamiątkową tablicę. Rzeczpospolitą Iwonicką upamiętniono tablicą na głazie przy Krzyżu w centrum uzdrowiska. W 1973 r. Iwonicz-Zdrój otrzymał prawa miejskie. O właściwościach wód leczniczych Iwonicza wspominają gazety i publikacje od chwili założenia uzdrowiska.

Zabytki

• Kościół pw. św. Iwo
• Kościół parafialny pw. św. Iwo i Matki Boskiej Uzdrowienia Chorych – wzniesiony w 1895, z fundacji rodziny Załuskich, wg projektu architekta austriackiego Favorgera, w konstrukcji szkieletowej, typowej dla realizacji zachodnioeuropejskich. Wyjątkowy charakter nadaje wnętrzu odsłonięta, dekoracyjnie ukształtowana więźba dachowa. Świątynia stanowi wyjątkowy przykład drewnianego kościoła zdrojowego o cechach neogotyckich na terenie województwa podkarpackiego.
• Dobrze zachowany układ przestrzenny oraz stosunkowo jednolity stylistycznie zespół drewnianej zabudowy o wyjątkowej wartości zabytkowej. Czas powstania większości obiektów przypada na II poł. XIX wieku i I ćw. XX wieku. Architektura ta stanowi swoistą syntezę tzw. stylu szwajcarskiego, z poźnoklasycystycznym nurtem rodzimej architektury polskiej. W późniejszej fazie krzyżują się w niej elementy secesji z różnymi formami ciesiołki i budownictwa ludowego.

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Iwonicz-Zdr%C3%B3j